PHỎNG VẤN
CHA PAOLO BENANTI,
THÀNH VIÊN UỶ BAN LIÊN HIỆP QUỐC VỀ TRÍ TUỆ NHÂN TẠO
Vatican
News
Vatican News (14.12.2023) - Trong
cuộc phỏng vấn của Vatican News, cha Paolo Benanti, thần học gia, triết gia
dòng Phanxicô, thành viên Uỷ ban Liên Hiệp Quốc về Trí tuệ nhân tạo nói về khả
năng phát triển của “các máy móc thông minh”, và cho rằng Giáo hội có thể đóng
góp quan trọng trong việc thúc đẩy nhân bản hoá các công nghệ mới để phục vụ
công ích.
Ngày nay, trong những cuộc thảo
luận người ta hay nói “Trí tuệ nhân tạo sẽ xử lý việc đó”. Thưa cha, có phải
chúng ta đang đứng trước một thực tế mà một số người cho rằng sẽ có tác động đến
phần lớn nhân loại so với Cách mạng công nghiệp không?
Thực tế có một sự lạm
phát nào đó đối với thuật ngữ “cách mạng”. Chúng ta thích nghĩ rằng có nhiều thứ
mang tính cách mạng, theo nghĩa là chúng thay đổi mọi thứ. Từ quan điểm này,
tôi có thể nói rằng thay vì có một cuộc cách mạng thực sự phía trước, chúng ta
có một sự phát triển của Cách mạng công nghiệp. Cuộc cách mạng công nghiệp được
mô tả như một hệ thống thay thế một số nhiệm vụ do con người thực hiện bằng máy
móc. Sự khởi đầu của Cách mạng công nghiệp đã thay thế sức mạnh cơ bắp. Ngày
nay chúng ta muốn thay đổi một chút khả năng nhận thức của con người. Máy móc
làm tốt việc tuân theo tất cả những điều này, nhưng máy móc vẫn chỉ là sự bắt
chước và không có ý thức, ý chí riêng. Vì thế cách mạng là một thuật ngữ quá mạnh.
Tuy nhiên, điều cần làm rõ ngay là những tác động của Trí tuệ nhân tạo đối với
xã hội có thể mang tính “cách mạng”. Nếu Cuộc cách mạng công nghiệp đầu tiên
tác động đến những người lao động chân tay, khiến họ ít cần thiết hơn trong quá
trình sản xuất, thì Trí tuệ nhân tạo có thể và sẽ có tác động rất lớn đến những
người có học vấn cao, tức là đối với những công việc hình thành nên tầng lớp
trung lưu và nếu chúng ta không quản lý nó theo các tiêu chí công bằng xã hội,
thì những tác động có thể thực sự tàn khốc hoặc ít nhất là rất mạnh đến khả
năng gắn kết của các quốc gia dân chủ.
Cách đây vài năm, khoa học
gia vĩ đại Stephen Hawking đã tuyên bố rằng sự thành công của Trí tuệ nhân tạo
có thể là sự kiện vĩ đại nhất trong lịch sử loài người, nhưng nếu chúng ta
không tránh được những rủi ro thì nó cũng có thể đặt dấu chấm hết cho chính
nhân loại. Đâu là những bước đi đúng để phát triển mà không gây hậu quả tai hại?
Để trả lời câu hỏi
này cần một suy tư về Học thuyết Xã hội của Giáo hội để phân biệt rõ giữa đổi mới
và phát triển. Đổi mới hoặc tiến bộ công nghệ là khả năng thực hiện điều gì đó
theo cách ngày càng hiệu quả và mạnh mẽ hơn. Chúng ta hãy nghĩ, thật không may,
về một lĩnh vực tiêu cực diễn ra hàng ngày, đó là chiến tranh. Súng, súng máy,
bom, bom nguyên tử là một số điểm của sự đổi mới trong chiến tranh. Tuy nhiên,
chẳng ai nghĩ bom nguyên tử hay súng là tốt hơn. Trái lại, phát triển là đổi mới
công nghệ và biến nó thành một thứ hướng tới lợi ích xã hội, công ích.
Tất cả những đổi mới công nghệ
đều mang theo những câu hỏi về đạo đức. Với trí tuệ nhân tạo, những câu hỏi này
có vẻ phức tạp hơn nhiều so với trước đây. Tại sao?
Những máy móc này có
khả năng thích ứng với bối cảnh để theo đuổi mục tiêu. Nhưng như mọi khi, mục
đích không biện minh cho phương tiện! Ở một mức độ nào đó, máy móc có thể xác định
phương tiện nào là phù hợp nhất để theo đuổi mục đích. Về bản chất là một cái
máy nó cần những “rào chắn đạo đức” rộng lớn, bởi vì mục đích không biện minh
cho phương tiện.
Trí tuệ nhân tạo có thể tự đặt
ra các câu hỏi đạo đức một cách tự động và tìm ra câu trả lời, hay chiều kích đạo
đức này sẽ luôn là đặc quyền của con người?
Mặc dù một số bộ phim
khoa học viễn tưởng có thể khiến chúng ta suy nghĩ, nhưng ý thức không phải là
điều gì đó thuộc về máy móc. Vì vậy không có tính chủ quan nào chất vấn chính
nó hay chất vấn thế giới. Trí tuệ nhân tạo là một cái máy thực hiện các nhiệm vụ,
nhận mục đích từ con người, như con robot nhỏ có thể lau chùi nhà cửa, vì thế
tôi bảo nó: “làm sạch nhà”, nó điều chỉnh phương tiện bằng cách sử dụng máy hút
bụi, nó gặp một vật cản, ví dụ cầu thang, nó quay trở lại, tất cả những thứ
liên quan đến mục đích đó. Vì vậy phần “tay cầm mới” của trí tuệ nhân tạo, tức
là việc lựa chọn mục đích phù hợp, phải và chỉ có thể nằm trong tay con người.
Điều này không có nghĩa là trao mục đích cho cái máy mà không suy nghĩ nhiều,
không tự đặt những câu hỏi phù hợp, có thể dẫn đến những kết quả thảm hại, ngay
cả khi không có sự hiện diện của một máy có ý thức.
ChatGpt, công cụ trí tuệ nhân
tạo “phổ biến” hiện nay. Đối với một số người, nó chỉ là một thứ đồ chơi, nhưng
đối với những người khác nó cho con người ý tưởng về những thay đổi cuộc sống.
Cha đánh giá như thế nào về điều này?
Thành công mà ChatGpt
có được thật ấn tượng. Đó là ứng dụng được tải nhiều nhất từ trước đến nay. Nếu
một mặt điều này cho chúng ta biết trí tuệ nhân tạo mê hoặc chúng ta đến mức
nào thì mặt khác nó cũng mở ra cho chúng ta nguy cơ hiểu sai, bởi ChatGpt sinh
ra không phải là một sản phẩm công nghiệp nhằm mục đích sử dụng cho một việc gì
đó nhưng là một loại về bản demo tuyệt vời mà công ty OpenAI
đã mở ra cho công chúng để thể hiện sức mạnh của những gì đang phát triển.
ChatGpt chỉ đơn giản là sự mở rộng của các sản phẩm khác có tên Gpt, là những
mô hình ngôn ngữ lớn, là những cái máy làm việc với số lượng văn bản khổng lồ -
được cắt nhỏ một cách thích hợp thành các phần nhỏ được gọi là “tham số” - và từ
đó, ở một mức độ nào đó, nó đã xác định được về mặt thống kê mức độ ăn khớp giữa
các từ với nhau. Như thế ChatGpt là một hệ thống trong đó một câu đầu vào sẽ tạo
ra một văn bản đầu ra. Nhưng văn bản này được hoàn thiện với sự tác động của
nhiều người, bắt đầu phản hồi với máy này và “nói” cho máy biết đâu là câu trả
lời tốt nhất và tệ nhất trong số những câu trả lời mà nó cung cấp. Thật không
may, hầu hết mọi người, khi ChatGpt đến, đã không hiểu nó theo cách này.
Vậy việc hiểu sai về công cụ
ChatGpt có thể tạo ra vấn đề gì?
Điều này dẫn đến những
sai sót lớn, vì máy được chế tạo theo cách mà văn bản phải xuất phát từ câu hỏi
đầu vào của tôi, nhưng văn bản đó không được kiểm tra. Nếu ChatGpt tạo ra văn bản
hay, điều đó không có nghĩa là nó tạo ra nội dung có thật. Đây là tất cả những
tiềm năng và rủi ro của máy. Tiềm năng cuối cùng là có một công cụ xử lý ngôn
ngữ một cách rất mạnh mẽ. Giới hạn là chúng ta không hiểu rằng đó là một loại bản demo tuyệt
vời và nó không phải là một công cụ tối ưu và chúng ta dựa vào máy móc cho những
điều không có giá trị. Đừng bao giờ hỏi cái máy này về cách chữa bệnh!
Trong nhiều năm, người ta nói
về khoảng cách kỹ thuật số ngăn cách các quốc gia có công nghệ tiên tiến nhất với
các quốc gia đang phát triển. Với trí tuệ nhân tạo, có phải khoảng cách này có
nguy cơ ngày càng gia tăng, khiến những dân tộc vốn đang cố gắng để khẳng định
mình trong một thế giới và nền kinh tế ngày càng toàn cầu hóa càng bị lùi về
phía sau không?
Hoàn toàn đúng như vậy.
Trí tuệ nhân tạo có thể hoạt động ở cấp số nhân. Nơi nào có của cải và cơ cấu
có nhiều tài nguyên, có thể nhân rộng. Những hệ thống này - mang tính toàn cầu
- là đặc quyền và tài sản của rất ít công ty toàn cầu. Hiện tại, chín công ty
toàn cầu đang thực hiện những đổi mới lớn về trí tuệ nhân tạo, tất cả đều có vốn
hóa hơn một ngàn tỷ đô la. Tóm lại, nó không phải là một sản phẩm phổ biến, nó
không phải là thứ mà ai cũng có thể tiếp cận được. Có nguy cơ ngày càng tăng về
một hình thức phụ thuộc vào rất ít nhà độc quyền. Một yếu tố khác cần đưa vào bảng
quyết toán này là “chi phí ẩn” của các công nghệ được tạo ra trên máy tính dựa
trên đất hiếm và các vật liệu khác phải trả giá về môi trường rất cao và tiêu
thụ nhiều điện. Vì vậy, nếu chúng ta tự chất vấn với sự ngạc nhiên về ý nghĩa kỳ
diệu của những loại máy này, chúng ta cũng không được quên rằng chúng ta có được
một phần ít hơn nhưng đắt hơn nhiều về mặt bình đẳng, cái giá về môi trường và
năng lượng, điều này phải được cân nhắc để không trở thành cái giá mà các quốc
gia nghèo nhất thế giới phải trả.
Các chính phủ đang trang bị
cho mình những quy định về trí tuệ nhân tạo, trong khi Liên Hiệp Quốc cũng đang
giải quyết vấn đề này. Cha được Tổng thư ký Liên Hiệp Quốc bổ nhiệm vào ủy ban
gồm 39 chuyên gia về trí tuệ nhân tạo. Nhiệm vụ của cơ quan này là gì?
Đây là một ủy ban hỗ
trợ Tổng thư ký Liên Hiệp Quốc. Những gì chúng tôi được yêu cầu trước hết là
thông tin những gì đang xảy ra với hình thức đổi mới này và thực hiện nó một
cách rất cân bằng. Trước tiên, chúng tôi được yêu cầu báo cáo những lợi ích to
lớn mà những công nghệ này có thể mang lại cho nhân loại. Như sự gia tăng khả
năng chăm sóc, về những cơ hội có thể tạo ra những hình thức giàu có mới. Nhưng
chúng tôi cũng được yêu cầu đánh giá rủi ro, không chỉ vì sự bất bình đẳng có
thể gia tăng, mà bởi vì đặc biệt là trong các dạng trí tuệ nhân tạo mới nhất,
chẳng hạn như loại chúng ta vừa đề cập - ChatGpt - chúng tôi có một loại máy có
khả năng “thuật lại”, có khả năng kể chuyện, các câu chuyện có thể giúp định
hình dư luận. Do đó, máy này có thể được sử dụng cho những mục đích không hẳn
là tích cực, như gia tăng sự thù hận trong xã hội hoặc tạo ra những kẻ thù
không hề tồn tại. Một loại máy có thể ảnh hưởng đến dư luận rất nhiều rõ ràng
là một cỗ máy cần được xem xét rất cẩn thận, đặc biệt là đối với những cơ quan
mong muốn cộng tác hướng tới hòa bình toàn cầu hoặc phát triển công bằng. Nhiệm
vụ của ủy ban Liên Hiệp Quốc cũng là đưa ra một khuôn khổ khả thi để chúng ta
có thể tìm kiếm các thỏa thuận quốc tế dựa trên nền tảng giá trị có thể giúp
công cụ này trở thành một hình thức phát triển chứ không chỉ đơn giản là một
hình thức lợi nhuận cho một số ít.
Giáo hội không né tránh cuộc
tranh luận về trí tuệ nhân tạo. Tòa Thánh cũng đang làm việc về ranh giới này
trong nhiều lĩnh vực khác nhau. Các sứ điệp tiếp theo của Đức Thánh Cha cho
Ngày Hòa bình Thế giới và Ngày Truyền thông Xã hội có thể sẽ lấy trí tuệ nhân tạo
làm chủ đề. Vậy đóng góp quan trọng nhất mà Giáo hội có thể đưa ra là gì?
Giáo hội tự hiểu mình
là “chuyên gia về nhân loại”. Đó là một tổ chức có mặt ở khắp mọi nơi, thu thập
và cống hiến những gì cuộc sống con người ngày nay trong tất cả những khát vọng
lớn lao, những giấc mơ, cũng như trong sự mong manh và sợ hãi của con người, vốn
là mảnh đất màu mỡ đầu tiên mà trên đó Giáo hội đưa ra suy tư cho toàn thế giới.
Kể từ năm 2020, chủ đề này đã hiện diện và đã ảnh hưởng đến các suy tư theo nhiều
cách ngay cả trong Tòa Thánh. Rõ ràng là, giống như tất cả các chủ đề lớn,
trong cuộc gặp gỡ sự phong phú của nhân loại cũng cần trưởng thành đến từ bên
dưới, từ sự hiện diện mục vụ và từ khả năng suy tư liên kết với Tin Mừng và suy
tư thần học. Sự chú ý lớn này xuất hiện vào thời điểm Đức Thánh Cha muốn dành tầm
quan trọng lớn cho một số chủ đề toàn cầu, chẳng hạn như việc chăm sóc ngôi nhà
chung và tình huynh đệ. Việc chăm sóc ngôi nhà chung và tình huynh đệ có thể là
hai trong số những quan điểm tuyệt vời mà Giáo hội mang đến sự đóng góp độc đáo
và tích cực cho cuộc tranh luận này. Chúng ta không chỉ cần đóng góp về mặt
chính trị và công nghiệp, mà còn đóng góp về mặt nhân loại. Sự đóng góp này về
mặt nhân loại, một nhân loại đang sống trong một môi trường, trong một ngôi nhà
là hành tinh của chúng ta, và sống như anh chị em, là một đóng góp cho việc
“nhân bản hóa” trí tuệ nhân tạo, nghĩa là cho sự biến đổi của tiến bộ trong sự
phát triển con người đích thực, điều rất cần thiết ngày nay.
Nguồn: vaticannews.va/vi