Đại dịch Corona và thông điệp ‘lằn ranh
đỏ’ từ Mẹ Thiên Nhiên
Khắc Bá, SJ
Chúng ta nên chân thành với trực giác của mình và cảm quan chung của nhân loại để nhìn nhận rằng: Mẹ Thiên Nhiên đang cho thấy sự quá tải. Chúng ta nên nhìn nó như một thông điệp mà Mẹ Thiên Nhiên đang đưa ra cho con cái mình, rằng chúng ta đã tiệm cận đến ‘lằn ranh đỏ’ rồi!
Con người đang sống
trong một thế giới thật tốt đẹp nhưng cũng đầy giới hạn. Mọi sự trong thế giới
này đều có ranh giới nhất định. Chúng ta có thể dùng ví dụ về chiếc xe để hình
dung điều này: muốn chiếc xe chạy thật nhanh, một trong những điều kiện thiết yếu
là nó phải gọn nhẹ ở mức tối giản. Sở dĩ như vậy là vì có hai nguyên do. Thứ nhất,
như nhà bác học Einstein chỉ ra, giữa khối lượng và năng lượng có sự ràng buộc
lẫn nhau, tỉ lệ thuận với nhau; nghĩa là, xe càng nặng thì càng cần nhiều năng
lượng để di chuyển. Thứ hai, do lực cản ma-sát, thể tích tỉ lệ nghịch với vận tốc.
Nếu người ta đi ngược lại quy luật đó, ví dụ, tìm mọi cách tăng tốc bất chấp điểm
giới hạn về vận tốc do thiết kế cồng kềnh của một chiếc xe, nó sẽ lập tức bị hư
hỏng, vỡ vụn. Mọi thứ trong phạm vi thụ tạo đều có những quy luật chứa các điểm
dừng như thế; và chúng ta tạm gọi đó là ‘lằn ranh đó’.
Cả thế giới hiện
nay đang đương đầu với đại dịch Corona. Cuộc khủng hoảng này có thể được diễn
giải theo các hướng khác nhau, từ góc độ xã hội cho tới góc độ tâm linh; và tất
cả đều có thể tạo nên những bài học có ý nghĩa. Ở đây, chúng ta thử tìm kiếm một
thông điệp chung cho mọi người từ dịch bệnh này, bất kể thuộc văn hoá hay tôn
giáo nào, bằng cách đặt cơn đại dịch trong bối cảnh của cuộc khủng hoảng môi
sinh trong thời gian gần đây.
Không cần phải lục
lại trí nhớ, chắc hẳn những hình ảnh kinh hoàng của các thảm hoạ thiên nhiên gần
đây vẫn chưa phai nhoà trong ý thức chúng ta: cháy rừng lớn ở Hy Lạp năm 2018,
sóng nhiệt ở nhiều nơi năm 2018, lũ lụt ở Nigeria và Ấn Độ năm 2018, và đặc biệt
là hai trận cháy rừng kinh hoàng năm 2019 tại Amazon và Úc Châu. Đó là chưa kể
đến vấn đề ô nhiễm không khí trầm trọng đang diễn ra tại nhiều nước, cũng như
những hiện tượng đang ngày càng rõ của vấn đề biến đổi khí hậu, như nhiệt độ
tăng, nước biển dâng.
Xét theo logic, đại
dịch Corona không nhất thiết được gắn với các vấn đề trên, vì người ta vẫn có
quyền xem đại dịch này như một trong vô số các đại dịch khác diễn ra trong lịch
sử con người mà thôi. Tương tự, người ta cũng có thể nói rằng việc các thảm hoạ
diễn ra gần nhau như thế chỉ là do ngẫu nhiên mà thôi. Tuy nhiên, có lẽ chúng
ta nên chân thành với trực giác của mình và cảm quan chung của nhân loại để nhìn
nhận rằng: Mẹ Thiên Nhiên đang cho thấy sự quá tải. Khi đặt trong tổng thể
chung với nhau, những thảm hoạ nói trên đang là một dấu hiệu chung của điều đó.
Chúng ta nên nhìn nó như một thông điệp mà Mẹ Thiên Nhiên đang đưa ra cho con
cái mình, rằng chúng ta đã tiệm cận đến ‘lằn ranh đỏ’ rồi!
Nguyên nhân chính
của hiện trạng này không gì khác hơn là chính lối sống ích kỷ và tiêu thụ bấy
lâu nay của chúng ta. Lối sống này đang khai thác tận cùng nguồn lực của thiên
nhiên, đồng thời biến đổi cấu trúc hài hoà của nó với những thứ phá huỷ và độc
hại do con người tạo ra. Chúng ta vừa rút cạn sinh lực và vừa chất lên vai Mẹ
Thiên Nhiên của mình một gánh nặng sắp vượt sức chịu đựng. Nếu tình trạng này
còn tiếp diễn, sẽ đến lúc Mẹ Thiên Nhiên không còn đủ khả năng duy trì sức sống
và sự hài hoà tốt lành để bảo vệ con cái mình nữa, và đó là điểm kết thúc cho tất
cả chúng ta.
Vì vậy, nếu theo
góc nhìn đó, đại dịch Corona thực sự là cơ hội cho nhân loại cứu lấy vận mệnh
chung của thế giới nếu chúng ta biết rút tỉa và thực hành những bài học quý giá
từ nó.
Bài học đầu tiên
là chúng ta phải ‘nghe’ và ‘nhìn’ để thấy những gì là phi lý, thừa thãi và nguy
hại mà lối sống hiện hành đang có. Cơn dịch này đang nói cho chúng ta nhiều điều.
Nói như Đức Giáo Hoàng Phan-xi-cô, nó “vạch trần sự dễ thương tổn của chúng ta;
cho ta thấy những an ninh giả tạo và thừa thãi mà chúng ta đã dày công xây dựng
từ các hoạt động, các dự án, các tập quán và các ưu tiên.” [1] Có lẽ hơn bao giờ hết, đây là cơ hội để chúng
ta nhận ra đâu là những điều thực sự hữu ích và cần thiết cho cuộc sống con người,
và đâu là những điều phù phiếm mà ta vẫn thường theo đuổi. Điển hình như, trong
đại dịch, người ta thấy giấy vệ sinh còn giá trị hơn cả cái túi hàng hiệu; hay
chút thực phẩm để ăn và chút không khí trong lành để thở quan trọng hơn mọi thứ
quyền lực và tiền bạc.
Bài học thứ hai
mà chúng ta có thể nghiệm ra từ cơn dịch này là số phận mọi con người gắn chặt
với nhau. Trong bài giảng nói trên, Đức Thánh Cha Phan-xi-cô chia sẻ rằng,
“trong đại dịch, chúng ta thấy mình đang ở trên cùng một con thuyền.” Chúng ta
vẫn thường đinh ninh một cách sai lầm rằng mình có thể tao ra một đời sống
riêng cho cá nhân hay cho dân tộc; đời sống đó biệt lập và không lệ thuộc vào
những nhóm người khác; hay rằng có thể tạo lập ra những cộng đồng an toàn và thịnh
vượng cho riêng mình, bất chấp những đau khổ của những người khác. Những con
virút nhỏ bé kia đang chế nhạo thứ suy nghĩ sai lầm đó. Nó đang thách đố mọi thứ
ranh giới quốc gia của con người. Chẳng nơi đâu có thể đảm bảo được an toàn trước
nó. Tất cả chúng ta đều thực sự liên đới với nhau, ít nhất theo nghĩa là mọi
người đang sống chung trong một môi trường tự nhiên, đang hít thở cùng một bầu
không khí. Vì thế, bất cứ một hành vi cả nhân nào cũng sẽ ảnh hưởng đến những
người khác, và ngược lại. Ví dụ, như một nhà báo đã phân tích, việc ăn một miếng
thịt bit-tết ở Việt Nam cũng có thể liên quan đến nạn cháy rừng ở Úc.[2] Do đó,
chúng ta không chỉ gần nhau, mà còn gắn chặt số phận với nhau. Đây cũng là lời
nhắc nhở cách đặc biệt tới những người có não trạng tính toán tham lam và ích kỷ;
đơn cử như nhiều người ở Việt Nam, nhất là giới quan chức, thường có suy nghĩ
kiểu ‘bất chấp mọi thứ miễn là có thể đảm bảo cho mình một tương lai an toàn ở
Trời Tây’.
Bài học thứ ba là
chúng ta đang có cơ hội truy vấn lại hệ thống vận hành của xã hội hiện đại ở mọi
khía cạnh, từ chính trị cho tới kinh tế, văn hoá. Trong cơn đại dịch này, hầu
như cả thế giới đang phải sống chậm lại, đồng thời nó khiến ta liên tục đặt ra các
câu hỏi nghi ngờ. Chúng ta thấy mọi thứ đều mịt mù: khi nào thì dịch bệnh có thể
kết thúc? Liệu hệ thống chính phủ này có đủ sức kiểm soát? Liệu có những che dấu
gian trá về mặt thông tin? Thế giới sẽ thế nào sau dịch bệnh? Liệu nền kinh tế
có bị sụp đổ? vv. Tất cả các hệ thống và lề lối quen thuộc mà ta từng mặc định
chấp nhận thì nay đều bị đặt vào dấu hỏi.
Nhưng việc truy vấn
đó là điều rất quý giá. Chúng ta cần cùng nhau xét lại xem những hệ thống nào
còn thật sự cần thiết; và trong mỗi hệ thống, những yếu tố nào còn mang lại ích
lợi thiết thực cho con người. Ví dụ, xét về mặt kinh tế, hệ thống hiện đại dường
như đã và đang mang lại quá nhiều thứ bất cập. Cuộc cách mạng công nghiệp đã dần
dà tạo nên một lối sống tiêu thụ, hoang phí, đi kèm với một não trạng kệch cỡm,
phù vân; cùng với đó, hệ thống phân phối kiểu thương mại dịch vụ không chỉ tha
hoá bản chất của lao động, mà còn gây nên sự bất công và khoảng cách đói nghèo
ngày càng tăng. Vì vậy, dù điều này khó xảy ra, nhưng nếu toàn nhân loại cùng đặt
vấn đề về hệ thống hiện tại, chúng ta có cơ may tìm cách xây dựng một hệ thống
kinh tế mới tốt lành hơn, trong đó tài nguyên thiên nhiên được trân trọng và
gìn giữ hơn, sức lao động được trả lại giá trị đúng mức hơn, và các hình thức
lao động thủ công có cơ hội được thúc đẩy nhiều hơn.
Ở khía cạnh tương
quan xã hội, nhịp sống chậm trong thời gian cách ly có thể là cơ hội tuyệt vời
để ta tìm lại những giá trị đích thực của con người, trong tư cách là những hữu
thể mang bản chất xã hội. Nói như Đức Thánh Cha Phan-xi-cô trong bài giảng đã đề
cập, “cơn đại dịch tỏ cho con người thấy cách chúng ta đã lơ là và bỏ qua điều
nuôi dưỡng, nâng đỡ và ban sức mạnh cho cuộc sống và cho cộng đoàn. Nó vạch trần
những tư tưởng khép kín cũng như sự quên lãng đối với những gì nuôi dưỡng hồn cốt
của dân tộc chúng ta.” Vâng, khi chúng ta sống chậm lại, chúng ta có đủ thời
gian để quan sát, để lắng nghe, để hướng đến những mỗi bận tâm và tương quan cần
thiết. Đó có thể lời hỏi thăm dành cho bố mẹ, lời động viên đối với bạn bè, hay
phút suy nghĩ đến những nạn nhân đang đau khổ. Đó là một chút chăm sóc cây cối
và các con vật, hay niềm vui thưởng lãm vẻ đẹp tự nhiên của tạo hoá. Và đặc biệt,
đó có thể là những giờ phút nối lại mối thân tình với Thiên Chúa, Đấng luôn hiện
diện và chờ đợi con người. Nhịp sống hối hả thời hiện đại, với lượng thông tin
khổng lồ và những thứ bận tâm hoàn toàn vô nghĩa, đã từng khiến chúng ta đánh mất
tất cả những điều đó. Nó đã làm tê liệt nền văn hoá sống động, và biến ta thành
những ‘sinh thể robot’. Vì vậy, một cơ hội đang mở ra cho chúng ta trở về với lối
sống khiến chúng ta thật sự là người hơn.
Nói tóm lại, nếu
đặt cơn đại dịch Corona trong bối cảnh chung của cuộc khủng hoảng sinh thái,
chúng ta như có thể nghe thấy tiếng kêu than của Mẹ Thiên Nhiên khi con cái
mình đang tiệm cần đến ‘lằn ranh đỏ’ của sự huỷ diệt. Mẹ chung của chúng ta
đang như một cỗ máy bị quá tải bởi bao gánh nặng vô ích và phi lý do lối sống
con người chồng chất lên. Giữa thông điệp đó, chúng ta đang có rất nhiều bài học
thức tỉnh được mở ra; tất cả đều tựu trung ở lời mời gọi thay đổi lối sống. Điều
quan trọng là chúng ta có thật sự chịu lắng nghe, ý thức và can đảm thực hiện
hay không.
Cả thế giới đang
nói nhiều đến tinh thần liên đới với các nạn nhân của đại dịch Corona. Nhưng
thiết tưởng, một trong những cách thiết thực và ý nghĩa nhất để thể hiện tinh
thần này chính là thực hiện lời mời gọi nói trên. Chúng ta có thể chứng tỏ rằng
cái chết của các nạn nhân không trở nên vô nghĩa khi nó đã góp phần vào việc thể
hiện thông điệp chung của Mẹ Thiên Nhiên để thức tỉnh lương tâm con người! Thậm
chí có thể nói, nếu chúng ta thay đổi lối sống, họ sẽ đóng vai người hùng, vì
cái chết của họ đã góp phần vào tiến trình phục hồi lương tri và sự tồn vong của
nhân loại. Ước gì một viễn tượng mới về một thế giới tốt lành và nhân bản đang
dần được hình thành ngay trong lòng hoàn cảnh đau thương của cơn dịch bệnh này!
Nguồn: Vatican News Tiếng Việt
________________
[1] Bài Giảng trong buổi ban phép lành Urbi et Orbi, ngày 27/03/2020.
[2] vnexpress.net